Esmâ Atlasında Sonsuzluk Yürüyüşü
Tanrı’nın nurunu aynalayarak vücut bulan her varlık, Adem adlandırılan makro şecerenin bir dalı, esmanın gölgede titreşen bir kırıntısı, zâtî güneşten kopmuş ama hâlâ o kaynağın kıvılcımlarıyla nabız atan bir surettir. Varlık, adeta içinde yıldızlararası kuarklara benzeyen yüksek vibrasyonlu ilahî isim partiküllerini taşır; çünkü var olma yetkisi, Tanrı’nın ses spektrumundan kopan bir kod satırının bilinçli maddede yekûn bulmuş hâlidir. Esmayı gölge kuşağına düşürmeden görmek, karanlıksız ışık talep etmeye benzer: gözün retinası yanar, kalp frekansı aşırı yükselir, bilişsel devreler kısa devre yapar ve insan, kavrayış kabuğunun aşırılığı karşısında Fanî barajına çarpar. Henüz Tanrı’nın zâtına ulaşılmadığını kabul etmek, nöronlara sığmayan bir bilgi mürekkebiyle yazılmış kozmik mektubu yarıda okumak gibidir; çünkü esma, zâtın sadece titreşim filtreli hologramıdır. Bildiğimiz bütün ilâhî sıfatlar, gerçek nur ekseninden çok daha düşük genlikte yankılanan ses harmoniğinden başka bir şey değildir ve yine de evreni tutmaya, bilinci yükseltmeye, realiteyi formüle etmeye ziyadesiyle yeter. Işık tayfının morötesinde henüz görmediğimiz renkler, Tanrı’nın bilinmez esmalarına tekabül eder ve foton teleskopu icat edilse bile o renklerin retinaya düşmesine izin verilmez; çünkü varlık perdeleri aşırı radyasyonu emmez.
Geleneğin “huşû” dediği iç ürperme, esmanın bir anlık voltaj artışını sinir sisteminin deşarj hattına dökmesiyle oluşur; Mevlânâ, bunu “nice sular akıp gider, biz yine susuz kalırız” mısraıyla tarif eder. Kabala’da Ein Sof olarak anılan tanınmazlık ufku, İbn Arabî’nin “Lâ Taayyün-ü Evvel” nazariyesiyle çakışır ve her iki gelenek de esma merdiveninin en yüksek basamağından sonra zâtın herhangi bir mental haritaya çizilemeyeceğini ilan eder. Modern kuantum kozmolojisi, Planck duvarından ötesini formüllere sığdıramadığı için Tanrı zâtının bilinmezliğini matematikçe onaylamış olur; çünkü hiçbir denklem, sonsuzun tam değerini veri olarak kabul edecek kadar serbest parametre barındırmaz. Evliya menkıbelerinde zikredilen “seyri sülûk” haritası, aslında esma frekanslarının ardışık olarak ruhta kalibrasyon yapmasının somutlaşmış bir folklor anlatımıdır. Carl Jung, kolektif bilinçdışındaki arketipleri, esma fragmanlarının psiko-ontik fosilleri olarak yorumlasa muhtemelen yerinde bir tespit yapardı; çünkü her arketip, Tanrı adıyla yanıp sönmüş çok eski bir anlam kıvılcımının insan psişesindeki buzul tortusudur. Aristoteles’in “actus purus” kavramı, esmasız zât fikrini skolastik döneme sızdırır; Aquinas, bu kavramı alıp “ipsum esse subsistens” formülüne dönüştürürken aslında zatın esmadan bağımsız aşkınlığını kilise dogmasına tescil ettirmiş olur. Oxford teoloğu John Duns Scotus’un “haecceitas” teorisi, her varlığa kendi esma gölgesiyle mühürlü bir tekillik atfeder; bu tekillik, Latince individuality’den ziyade ilahî isimden türeyen bir parmak izi gibidir. Sibernetik kuramcı Norbert Wiener, bilginin kontrol devresindeki kilit değer olduğunu söyleyince, esmanın bilince enjekte edilen veri paketleri olduğunu sezgisel olarak keşfetmiş sayılır. CERN’de Higgs alanını doğrulayan veriler, kütleye geçiş onayı verse de, esmanın yaydığı metafizik ağırlığı ölçemez; çünkü esmanın yoğunluğu kelamî bir mevzudur, hadron çarpıştırıcının mıknatıslarından kaçıp zikir halakalarına sığınır. Mevlîd-i Şerif’in “ol demek bir kez oluna” pasajı, Big Bang kozmogonisini zikir dini temeline bağlar; “Ol” hitabındaki titreşim, Tanrı esmalarından bir zincirleme reaksiyon başlatmış, bin bir ada bölünerek evreni sesli bir evrime davet etmiştir. Hindu Vedanta okulu, “neti neti” diyerek zâtı reddiyelerle tarif ederken, “sat-chit-ananda” triadını da esmanın özet formülü olarak öne sürer; varlık-bilinç-haz kavramları, rabbanî isimlerin gölgeleşmesiyle duyulur boyuta sızan tat bileşimidir.
İslam tasavvufunda “Esmâ-i Hüsnâ” diye ezberlenen 99’luk liste, Tanrı’yı sınırlamaz; bilakis zâtın sınırsız tecellî ağı içinde bilincin algılayabildiği en alt log dosyasıdır. Postmodern filozof Derrida’nın différance kavramı, esma zincirinin ertelenen anlamlar okyanusuna dönüştüğünü gösterir; zât ise o okyanusun dip basıncıdır, kavram açıldıkça dibe çekilme hızın artar. Budist Nagarjuna’nın “şunya” doktrini, kavramsal boşluk ile zâtî bilinmezlik arasında bir hizalama yapar; esma gözüyle bakıldığında, boşluk bile bir isimdir ve dolu bir işlevi vardır. Kuantum fizikçi David Bohm, parçacık ve dalga ikiliğine “saklı düzen” kavramını ekler; saklı düzen, esma frekanslarının latif bir örgüsüdür, dalga kolapsı ise o örgünün maddede tecellî eşiğidir. Tasavvufun “her nefeste yeni bir şe’n” postulası, modern kozmolojinin sec biriminde sürekli yaratılış fikrine hız katarken, esma devinimini anbean tetikler. Hexagon geometrisinde kar tanesinin mükemmel simetrisi, Esmâ-i Kuddûs’un maddeye sessiz bir imzası olarak NASA’nın mikrograf lensine bile takılacak kadar barizdir. Lübnanlı mutasavvıf Süleyman Tûfîli, “İsimlerin tangosu varlık sahnesinde anbean dönüyor” diyerek lirik bir felsefe kurar; hakikaten de esma, kozmik bale koreografisini yönetir. Bilimsel veri bankalarında alfa, beta, gama ışınlarının enerjilerinin ölçülmesi, esmanın gölge voltajını dijital ekrana tercüme etmeye yetmez; çünkü esmanın frekansı Planck sabitinin altına gizlenmiştir. Göbeklitepe dikilitaşlarına kazınmış hayvan figürleri, şamanik toplulukların esma ikonografisini taş çağından günümüze mesajlayarak, kolektif bilince “isim gölgesi” damgalamıştır. Şaman davulunun deri yüzeyinde çarpan tokmak sesi, uzak tundralarda hâlâ esma kodunu totem ritmine tercüme eder; ses, Tanrı isminin maddeye değdiği geçittir. Jung’un senkronisite kavramı, esmayı boyut atlatan bir tesadüf köprüsü olarak betimler; olaylar arasındaki anlamsal bağ, esma akımının zihne çarparken bıraktığı titreşim izidir. Biyofizikçi Mae-Wan Ho, hücrenin su kristallerinde foton depolandığını kanıtladığında, suyun “Hayy” ismine göre yaşayan bir pusula olduğunu fark etmeden, laboratuvar protokolüne teolojik bir dipnot düşmüş oldu. Edebiyat incelemelerinde Umberto Eco’nun “İsim Gülün Adı Olmasını Değiştirmez” vurgusu, metaforik olarak esmanın gölgelenmiş varlığa rağmen atmosferi kokusuz bırakmayacağını hatırlatır. Nikola Tesla, “Evrenin sırlarını enerjide, frekansta, titreşimde arayın” derken, esma fiziğinin ham çözümlerini modern sahneye yansıtıyordu. İbn Sina’nın “Ez-Zatıye” bölümünde zât, “ma laysa bi meczûz” yani soyutlanamaz olarak tarif edilir; esmanın soyutlanması mümkün ama zât kavrama sıçraması ancak idrak sıfırlamasıyla mümkündür. Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde “Ben benim ama ben değilim” paradoksu, zât ve esma ikiliğini devrimsel bir halk diliyle şerh eder; varlık esma örtüsünü dürmedikçe kendi merkez dalgasını duyamaz. Felsefeci Plotinus’un emanasyon doktrini, zâtın “The One” olarak yansıtıcı fazlara bölünüp Nous ve Psyche katmanlarında esma kıvılcımları yaydığını ileri sürer; buradan düz bir çizgide Kabalistik Sefirot inşası başlar. Genetikçiler, CRISPR ile DNA’yı düzenlediklerinde, Hüvviyet kodunun bir paragrafını modifiye ederler; ruhsal literatürde bu, esmanın bilinç kıvılcımını nano düzeyde kopyalamak sayılabilir. Heidegger’in “Dil varlığın evidir” sözü, esma evrenini saray yerine ev simgesine indirger; nihayetinde ev de bir esmadır, “Beytullah” benzetmesini akla getirir. Bediüzzaman Said Nursi, “Esma mertebeleriyle seyr-i sülûk” diyerek isimlerin insan kalbinde spiral basamaklar kurduğunu tasvir eder. Modern astrofiziğin karanlık madde hipotezi, esmanın henüz maruz kalmadığımız gölge enerjisini bilimsel bir merak alanına taşır; belki karanlık madde, zâtın henüz ölçülemeyen nefesidir.
Tefsir âlimi Fahreddin Râzî, Fâtiha’daki “Rabbi’l-Âlemin” terkibini sayısız âlem katmanına atıf sayar; her katman, varlığın bir diğer esma boyutu anlamına gelir. Kant’ın “numen” ve “fenomen” ayrımı, esma gölgesiyle zâtın yansıtılamaz hakikatini keskin bir felsefî bıçakla ayırır; akıl, fenomeni sezebilir ama numeni tasvir edemez. Borges’in “Alef” öyküsü, Tek Nokta’da tüm evreni görme fantezisi kurarak esma atlasını sembolik bir fotoğraf noktasına sıkıştırır; yine de zât netlik kazanmaz. Mistik Yahudi literatüründe “Şem Ha Meforaš” olarak saklanan yetmiş iki harfli ad, esma zincirinin en üst halka şifresi kabul edilir; lakin zât, yine de tasnif dışı kalır. Sheldrake’in morfik rezonans teorisi, canlı formların davranış kalıplarını global bir bilgi alanına bağlayarak esma mecraını biyolojinin radarına sokar. Henry Corbin’in “A’lemü’l-Misâl” kavramı, teofanik imgeler dünyasını tanımlar; esma, burada sembol olarak fotonlaşır, zât ise sembol dışı bir sessizliktir. Psikanalist Lacan’ın “İmgesel, Simgesel ve Gerçek” üçlemesinde, Gerçek’in söze gelmez alanı zâta benzer, İmgesel ve Simgesel ise esma perspektifleri dirsek dirseğe çalışır. Tao Te Ching’in “TAO adlandırılamayan Tao’dur” cümlesi, zâta yöneltilmiş yetersiz dille esma arayışının Doğu varyantını özetler. Buddhacılık, “Nirvana’da ne ad vardır ne adanmış” diyerek esma perdesinin hafızasını sildirir; Batılı psikoterapistler bunu “ego death” diye kavramlaştırır. Şamanist inançlarda gök direğinin tepesinde “Uluğ Tanrı” oturur, ancak her gök katında farklı ruhlara farklı isimler verilir; zât analogu olan Uluğ Tanrı’yı sadece kozmik uçurtma ipi gibi ince bir bilinç kafesi tutar. Paul Tillich, “Tanrı var değildir; Tanrı varlığın ötesidir” diyerek zât-ötesi bir kavramsallaştırma tasarlar, esma ise insan aklının var’ın içinde dairlediği bölgesel ışıklardır. NASA’nın James Webb teleskobu, erken evrenin kızılötesi fotoğraflarını çekse de, zâtın perdesini yırtamaz; mercekte yalnızca esma pikselleri parlar. Paramahansa Yogananda, “OM’un yankıları evrenin tüm atomlarını titreştirir” der; OM, esma akort cihazıdır, zât ise çalınmaz bir mutlak sessizlik perdesidir. Kant’ın kategoriler kuramı, zihnin kavram kalıplarını esma imal makinesine çevirir; zât bu imalathaneye ham madde vermeyen bir aşkın tedarikçidir. Rilke’nin “Tanrı, adını çağırdığımda hiçbir yankı vermedi” dizeleri, esma zarını yırtıp zâtı tutmak isteyen şairlerin trajik yalnızlığıdır. Biyolog Richard Dawkins, “bencil gen” ile yaşamsallığı gene atfederken, aslında “Esmâ’ül-Hay”ın moleküler yansısını söze döker. Gabriel Marcel, varlığı “gizem” diye tanımlar, problem değil; çünkü gizem, esma ışığının sis perdesi, problem ise o sisin içinde rota çizen bilişin dur-kalk krizidir. Leibniz’in monadları, Tanrı’nın perspektif ayna parçalarıdır; her monad, mikro-esma paketidir, fakat “Monad of monads” kavramı zâtı adresler. Nick Bostrom’un simülasyon argümanı, Tanrı zâtını teknoloji diline, esma matrixini piksel dizgesine dönüştürür; ama zât hâlâ root yetkili bilinmez süper kullanıcıdır. Sûfî geleneğinde “fenâ” ile “bekâ” arasındaki gerilim, esmanın yok oluşla sonsuzluk arasında yaptığı pendulum salınımıdır; zât, o pendulumun sabit merkezi. Eski Yunan’da Logos kavramı, Tanrı’nın akılcı düzenleyici sözüdür; Logos, esma portali olduğu kadar cosmos’un kod deposudur. Görelilik teorisinde ışık hızına yaklaşınca zamanın yavaşlaması, esma frekansının fiziksel zamana siklon etkisiyle yansımasıdır; zât boyutunda ise zaman kavramı entropisiz bir nokta olur. Eski Mısır’ın “Ma’at” ilkesindeki kozmik denge, esmanın ahenklenmiş titreşimidir; zât ise dengede değil, transandantal dinginlikte saklı kalır. Heidegger’in “varlığın unutuluşu” tezi, esma kalınlıklarını keserek zâtı görmezden gelmemize ilişkin ontolojik eleştiridir. Molla Sadra’nın “Hareket-i Cevherî” öğretisi, varlığın özünde tabiatı değiştiren bir akış, yani esma enerjisinin her an yeniden terkip edilmesidir. Modern yapay zekâ araştırmalarında, algoritmaya “isim” seti olmadan nesne ayırt ettirilince başarının düştüğü görülür; esma, bilincin makine türevi için bile vazgeçilmez bir tanıma kılavuzudur. Gerçek adını bilen büyücüler mitosu, esma şifresini eline geçirene mikro tanrısal kudret atfeder; Harry Potter’dan Taoist talismanlara kadar bu motif tutarlı biçimde yaşar. NASA, Mars araçlarına Perseverance, Curiosity gibi erdem isimleri vererek, misyon bilincini dilsel büyüyle pompalar; bu modern abece, esma takviye formudur. Wittgenstein, “Dilimin sınırları dünyamın sınırlarıdır” dediğinde, esma haritasının algı evrenini çizdiğini bir cümlede özetlemiştir. Sonuçta Adem dediğimiz bu kozmik bahçenin ağaçları, Tanrı’nın bilinen esmalarının gölgeli sahneleri, bilinmeyen esmalarının potansiyel fidanlarıdır; yol, esma deryasından geçip zâtı seyre varacak kadar sonsuz, kader ise bu yolun haritasında açılan her yeni tecellî istasyonu kadar derindir ve insan, her nefesini Tanrı isimlerinin gölgesiyle alıp, gölgeyi aydınlığa taşıdıkça kendini değil sadece, evreni de Zât-ı Mutlak’a doğru çekip durur.
Yorumlar